Je zou het niet verwachten, maar in Schotland siert een schaatser het beroemdste nationale schilderij. Het is 'de schaatsende dominee' van Sir Henry Raeburn, geschilderd rond 1790, in een tijd dat schaatsen in Schotland razend populair was. De oudste ijsclub ter wereld, de Edinburgh Skating Club, werd al in 1744 opgericht en bij vorst trok alles wat schaatsen kon naar het idyllische Duddingston Loch om daar volgens nauwgezet omgeschreven bewegingen zo elegant mogelijk over het ijs te glijden.
De schaatsende dominee, officieel geheten 'The Reverend Walker skating on Duddingston Loch' is uitgegroeid tot dé icoon van de National Gallery in Edinburgh. Het schilderij tref je aan op vlaggen, op t-shirts, op mokken en zelfs op theelepeltjes.
Waar voor ons de 17e eeuw de Gouden Eeuw was, was de 18e dat voor Schotland. Met de portretten die Raeburn van al die notabele Schotten schilderde – met als beroemdste de schrijver Sir Walter Scott (Ivanhoe!) – werd hij de Schotse Rembrandt. Van al zijn schilderijen werd de schaatsende dominee als zijn meesterwerk gezien. Anders dan bij zijn portretten, schilderde Raeburn de dominee op het ijs en in vol ornaat: een naturalistisch meesterwerk, waarmee de schilder volgens kunstkenners zijn tijd ver vooruit was.
Schaatsers op Duddingston Loch, ca. 1930
Omdat Raeburn zijn schilderijen nooit signeerde, was er bij kunsthistorici altijd lichte twijfel of het doek wel een echte 'Raeburn' was. De kritiek werd weerlegd omdat het schilderij na Raeburns dood in zijn bezit werd aangetroffen, en uit bronnen bekend was dat hij bevriend was geweest met de dominee.
Onlangs werd de twijfel gevoed door Stephen Lloyd, de curator van de Portrait Gallery in Edinburgh. Hij ontdekte dat er bij het beroemde schilderij verfsoorten gebruikt waren die Raeburn bij geen enkel ander schilderij gebruikt had. Toevallig bleken die verfsoorten wél gebruikt te zijn door de Franse schilder Henri-Pierre Danloux, die in die jaren veelvuldig in Schotland kwam schilderen.
Paniek in Schotland! Want betekende dit dat de 'Schotse Nachtwacht' feitelijk door een onbekende Fransman was geschilderd? Het laatste woord over de heikele kwestie is nog niet gezegd, maar de kwestie is extra pikant in het licht van het referendum dat de Schotten volgend jaar gaan houden over een mogelijke hernieuwde onafhankelijkheid.
Video-animatie geïnspireerd op het schilderij van Raeburn
Een voor ons veel aardiger detail is de onomstreden Nederlandse link van het schilderij. Want waar leerde dominee Walker schaatsen? Inderdaad, in Nederland. In 1760 verhuisde de toen 5-jarige Robert met zijn ouders naar Rotterdam, waar zijn vader dominee werd in de Schotse kerk van Rotterdam. Door handelscontacten woonden er toen meer dan duizend Schotten in Rotterdam en die hadden in 1695 hun eigen kerk gebouwd.
In de tien jaar dat hij in Nederland verbleef, maakte Robert uitgebreid kennis met het Hollandse ijsvermaak. Als bewijs schreef hij in 1790 een verhaal onder de titel 'Kolf, a Dutch Game'. Als Schot was hij vanzelfsprekend gefascineerd door het spel dat al in de 15e eeuw als 'golf' in Schotland op gras werd gespeeld, en dat in de Lage Landen destijds zo’n populaire ijsvariant kende.
Schaatsen bleef in Schotland lang populair. Toen in de 20e eeuw de winters milder werden, kwamen er overdekte kunstijsbanen waar vooral curling, maar ook kunstrijden en shorttrack fanatiek werden beoefend. Zo wordt er al sinds 1950 jaarlijks een shorttrack-interland met de Engelsen verreden: voor de Schotse hardrijders dé wedstrijd van het jaar.
En wie weet: als de Schotten volgend jaar voor onafhankelijkheid kiezen, zullen ze ook als officiële schaatsnatie hun entree maken. Een potentiële kampioen hebben ze al: shorttrackster Elise Christie. Voor Sotsji is ze de Britse hoop op olympische medailles, maar als Schotland onafhankelijk wordt, zal de geboren Schotse zonder twijfel voor haar 'echte' vaderland gaan schaatsen.
Bijschrift: Beelden van de shorttrack-interland Schotland-Engeland, Glasgow 1965