'Heel veel succes, en vergeet onderweg niet te bellen'

Iedereen houdt van schaatsen
‘It giet oan!’ Met die woorden kondigt voorzitter Henk Kroes van de Vereniging De Friesche Elf Steden op donderdagochtend 2 januari 1997 de Elfstedentocht aan. De schaatskoorts houdt Nederland al meer dan twee weken in zijn greep, maar pas na de persconferentie in Leeuwarden brandt het echt los. Voor het eerst in elf jaar staat de tocht der tochten weer op het programma: op 4 januari. Frank heeft er al een paar dagen over na lopen denken. ‘We moeten er iets mee, maar wat?’ Hij zit er die hele donderdag op te broeden. Het loopt al tegen het eind van de middag. Zijn oog valt op de mobiele telefoon die hij van klant PTT Telecom heeft gekregen. Een grappig apparaatje met een uitschuifbare antenne, het ligt op de hoek van zijn bureau. Dit is de toekomst, alleen zien de meeste Nederlanders er het nut nog niet van in. Minder dan twintig procent van de mensen heeft een mobiele telefoon. Een veelgehoorde reactie was: ‘Waar heb je die nou voor nodig? Ik heb toch een antwoordapparaat?’ Frank denkt terug aan vijf jaar geleden, Ellen van Langen werd in Barcelona olympisch kampioen op de 800 meter en kreeg van NOS-verslaggever Sierd de Vos een soort schoenendoos in haar handen gedrukt.

Zo zag een mobiele telefoon er destijds uit. ‘Ha, lieffie, heb je het gezien?’ riep de atlete tegen haar partner aan de andere kant van de lijn. Frank was erbij en zag het live gebeuren. Hij belde direct met de NOS voor de beeldrechten. Binnen een paar dagen had PTT Telecom een reclamespotje op televisie. De ontwikkeling van de mobiele telefoon ging daarna snel. De grote doos is vijf jaar later veranderd in een handzaam apparaatje met een uitschuifbare antenne. Zelf gebruikt hij het toestel frequent: handig als je veel onderweg bent en toch wilt overleggen. Opeens weet hij het. Ellen van Langen en het reclamespotje, onderweg zijn en toch willen overleggen ... Natuurlijk! Schaatsers die onderweg zijn in de Elfstedentocht, hebben behoefte aan een mobiele telefoon. Als hij daar eens een spotje mee kan maken. Frank volgt het marathonschaatsen en weet wie hij moet hebben. Onlangs las hij een interview met de broers Ruitenberg. Henri werd tweede in de Elfstedentocht van 1985. Hij rijdt nog altijd in het marathonpeloton, maar acht zichzelf op zijn 39ste niet meer in staat de Elfstedentocht te winnen. ‘Als de tocht komt, wil ik mijn broer aan de overwinning helpen,’ aldus Henri. René Ruitenberg is met zijn 26 jaar op de toppen van zijn kunnen.

Frank aarzelt geen moment en belt met Rob Stuurman, directeur communicatie van PTT Telecom. ‘Kun je twee mobiele telefoons voor me regelen?’ vraagt hij. ‘Ik ga zorgen dat we die in beeld krijgen in de live-uitzending. Mooiere publiciteit kun je niet krijgen. En we kopen die beelden van de NOS voor een reclamespotje. Kun je je Ellen van Langen nog herinneren? Ik heb die telefoons morgenochtend nodig.’ Frank hangt op en pakt zijn jas. ‘Teddy, kun jij het telefoonnummer van de broers Ruitenberg achterhalen, of in ieder geval het hotel waar die jongens voor de Elfstedentocht verblijven?’ Teddy kijkt verbaasd op, maar voordat ze kan vragen wat zijn bedoeling is, heeft Frank de deur al achter zich dichtgetrokken. Hij moet nog even langs de NOS.

Als Frank de volgende ochtend het hoofdkantoor van PTT Telecom uitloopt met twee fonkelnieuwe mobiele telefoons, belt hij Teddy. ‘Ik heb een hoteladres voor je in Hardegarijp, in Friesland,’ zegt ze. Frank noteert het en kijkt op de wegenkaart. Prima, denkt hij, daar kan ik aan het begin van de middag zijn. Aangekomen bij het knusse familiehotel in de buurt van Leeuwarden, neemt hij plaats in het restaurant. Navraag leert dat de broers hier inderdaad logeren, maar ze zijn die middag op het ijs: parcoursverkenning.

Tegen het eind van de middag lopen ze het hotel binnen en ze hebben het zichtbaar koud. Frank stapt op ze af en stelt zich voor. ‘Mag ik jullie straks even spreken?’ vraagt hij. ‘Ik wil jullie een voorstel doen, maar ga eerst lekker onder de warme douche.’ Frank bestelt nog een thee en wacht tot de broers terug zijn. Als ze een halfuurtje later aanschuiven, legt hij de mobiele telefoons op tafel. ‘Ik zou graag willen dat jullie deze meenemen onderweg. Dat jullie in de gaten houden waar de camera’s zijn en dat jullie als jullie in beeld zijn de telefoon gebruiken. Er is waarschijnlijk nauwelijks netwerk, dus de kans dat je echt kunt bellen, is klein, maar dan doe je gewoon net alsof.’ De broers kijken hem een beetje lacherig aan.

‘Wat schuift het?’ vraagt Henri als eerste. ‘Twintigduizend gulden,’ zegt Frank. Hij heeft met Stuurman geen budget afgesproken, maar de publiciteit die hij hiermee genereert, is een veelvoud waard. ‘Vijfentwintig,’ zegt Henri, ‘per persoon.’ Frank wacht even, kijkt moeilijk en pakt een map uit zijn tas. ‘We stellen meteen een contract op,’ zegt hij. ‘Vijfentwintigduizend gulden per persoon.’ Als de handtekeningen op papier staan, bestellen ze alle drie erwtensoep met roggebrood. Henri vertelt over zijn Elfstedentochten in 1985 en 1986, Frank over zijn ervaringen in de helletocht van 1963 en René luistert met rode oren toe. Morgen rijdt hij de Elfstedentocht voor het eerst. Na het eten pakt Frank zijn jas. ‘Ik rij terug naar huis. Heel veel succes morgen, en vergeet onderweg niet te bellen.’ De broers steken een duim omhoog. Onderweg naar buiten betaalt Frank de rekening. Daar hadden ze niets over afgesproken, maar de broers zullen zijn geste waarderen.

De volgende ochtend zit Frank vanaf vijf uur voor de televisie. Henri en René Ruitenberg vertrekken om half zes vanuit de Frieslandhal samen met 300 andere wedstrijdrijders voor hun avontuur langs elf Friese steden. Na het onderbinden van de schaatsen in de Zwettehaven in Leeuwarden, is het moeilijk een goed beeld van de wedstrijd te krijgen in de eerste donkere uren, maar Frank geniet met volle teugen. In Stavoren, de vierde stempelplaats, ligt Henri Ruitenberg op kop, samen met Edward Hagen en Jan Bakker. Twintig minuten later, in Hindelopen zijn de drie koplopers achterhaald. Er verschijnen twaalf schaatsers uit de donkere nacht in het spookachtige cameralicht bij het binnenrijden van het stadje. Henri en René zitten allebei in de kopgroep. Met Piet Kleine als koploper, zien de eerste rijders de stempelpost over het hoofd. Een deel draait om en stempelt alsnog, maar Kleine en René Ruitenberg schaatsen verder zonder stempel. In de daaropvolgende stad, Workum, laten zij hun kaart wel afstempelen, maar zonder het stempeltje uit Hindeloopen, wacht hun onverbiddelijk diskwalificatie. Kleine en Ruitenberg zijn zich er onderweg geruime tijd niet van bewust.

Als de zon rond halfnegen langzaam begint op te komen, veert Frank plots op uit zijn stoel. ‘Kijk,’ zegt hij tegen Barbara, die net binnen komt lopen met een verse kop thee. Ze zien René met de mobiele telefoon aan het oor. ‘Kijk eens, René Ruitenberg,’ klinkt de stem van commentator Herbert Dijkstra uit het tv-toestel. ‘Ik heb het u al verteld, er zijn rijders ...’ De commentator valt even stil om te luisteren naar Ruitenberg. ‘Ja? Ja, is oké,’ zegt René, waarna hij doet alsof hij de antenne van het mobiele toestel inschuift om het apparaatje terug in zijn zak te stoppen. Dijkstra gaat verder: ‘Ruitenberg had dus contact met waarschijnlijk zijn ploegleider die ergens aan de kant staat. En misschien dat hij de mededeling heeft gekregen dat hij een stempeltje mist. Maar zo weten rijders in elk geval waar ze straks hun etenszakjes aan kunnen pakken, waar ze op moeten letten. En weten ze ook de voorsprong, want het wordt allemaal doorgegeven.’ Frank kijkt Barbara trots aan. ‘Schitterende beelden,’ zegt hij. ‘Meteen even de NOS bellen.’ Twee dagen na de tocht is er een reclamespot op de buis met diezelfde beelden en de voice-over meldt: ‘PTT Telecom, altijd dichtbij.’

Een ongelukkige valpartij van René in de laatste vijftig kilometer maakt een eind aan de sportieve aspiraties van de broers Ruitenberg in de vijftiende Elfstedentocht. Henk Angenent gaat de boeken in als winnaar. Henri wordt na de diskwalificatie van Piet Kleine twaalfde en René komt als dertiende aan op de Bonkevaart in Leeuwarden. Net als Kleine wordt hij vanwege het gemiste stempeltje uit de uitslag geschrapt.

In 2021 kijkt Henri in het blad Huis aan Huis Oldebroek geamuseerd terug op de eerste mobiele telefoons in de Elfstedentocht:  ‘Overigens waren die dingen met antennes erop al na een aantal valpartijen aan diggelen. We moesten natuurlijk wel in de kopgroep blijven. Want alleen die kwam op de televisie. Op enig moment haalde René dat wat van de telefoon over was gebleven naar zijn oor. Herbert Dijkstra van de NOS concludeerde dat hij contact met de ploegleider zocht. Dat fragment is een jaar lang als reclame door de ether gegaan.’

René vertelt 27 jaar na dato dat KPN niet de enige telecomaanbieder was die de broers Ruitenberg had benaderd: ‘Het waren hectische dagen. Voordat Frank ons in het hotel benaderde, hadden we via een andere partij al een aanbod van Libertel gekregen. Libertel wilde dat we na de finish hetzelfde zouden doen als Ellen van Langen op de Olympische Spelen in Barcelona. Daar zaten wat haken en ogen aan. Wat zou er gebeuren als we niet zouden winnen? We zeiden dat we erover wilden nadenken en toen benaderde Frank ons later die dag in het hotel met het aanbod van KPN.'

'Dat klikte eigenlijk meteen. Het was een goed doordacht plan en Henri en ik waren altijd wel in voor dat soort dingen. We hebben het uitgebreid doorgesproken. Henri en ik zouden tijdens de wedstrijd proberen in beeld te komen met die telefoons. Henri had al een keer een poging gedaan, maar hij kwam niet in beeld en op een gegeven moment zag ik het lampje van de camera weerspiegelen in de helm van de motorrijder. Toen wist ik dat we in beeld waren en ik pakte mijn telefoon. Ik was daarvoor al een paar keer gevallen en de telefoon deed helemaal niets. Er zaten overal deuken in, maar ik deed net alsof ik een gesprek voerde en de NOS zond het live op televisie uit. Het plan werkte perfect.’