De aanleiding
Het is vijf voor twaalf voor de ijsbanen in Nederland. Verduurzaming is keihard nodig. Het energieverbruik én de uitstoot van CO2 moeten omlaag. Maak je daar geen werk van, dan zijn ijsbanen straks niet langer exploitabel. Zonder kunstijsbanen komt de schaatssport in gevaar. En dus moest er wat gebeuren, besefte de KNSB ver voordat de oorlog in Oekraïne uitbrak. Adequaat inspelen op de klimaatverandering werd een van de speerpunten in de Meerjarenkoers van de KNSB, die vorig jaar werd vastgesteld, met het jaar 2028 als horizon.
“Zouden ijsbanen nog kunnen voortbestaan? Zou daar nog wel voldoende draagvlak voor zijn? Die vragen kwamen op tafel bij het nadenken over die Meerjarenkoers. We waren het er snel over eens dat dit een van onze speerpunten moest worden”, zegt Herman de Haan, directeur-bestuurder van de KNSB sinds 2018. “Ik wil niet graag de geschiedenis ingaan als laatste directeur van de schaatsbond. Maar als we geen actie zouden ondernemen, komt de infrastructuur in gevaar en dat raakt de hele schaatssport.”
De uitvoering
In de samenleving bereik je in je eentje helemaal niets. Om een begin te maken met het verduurzamen van de ijsbanen richtte de KNSB een taskforce op, samen met sportkoepel NOC*NSF en de Vereniging Kunstijsbanen Nederland (VKN). Al snel sloten daarbij nog enkele belangrijke partners aan: de Vereniging Sport en Gemeenten (VSG), de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en het Kenniscentrum Sport & Bewegen (KCSB). “We hebben serieuze partijen aan tafel”, zegt Pieter Clausing, projectleider vanuit de KNSB. “Samen voor het schaatsen is het motto van onze bond, dat brengen we hier in de praktijk.”
Die brede coalitie ging aan de slag om het eerste veldwerk te doen. IJsbanen bezoeken, kijken wat goed gaat en wat beter kan. Belangrijkste bevindingen: elke ijsbaan is uniek en elke exploitant werkt op zijn eigen manier. Verduurzaming? Dat is bij ijsbaan A topprioriteit, maar staat bij ijsbaan B nog in de kinderschoenen. Lastig is vaak dat een gemeente eigenaar is van het gebouw, terwijl een commercieel bedrijf de exploitatie doet. “Wil je echt werk kunnen maken van verduurzaming, dan zullen die partijen het samen moeten doen. Daar is vaak nog een wereld te winnen”, zegt Clausing. “Wij hebben in de Taskforce al onze bevindingen op een rijtje gezet, uitgezocht waar winst te halen valt en dat heeft geresulteerd in het actieplan, waarmee we elke individuele ijsbaan helpen een eigen routekaart voor verduurzaming op te stellen.”
De tussenstand
Kort voordat morgen in Thialf het startschot klinkt voor de tweede ISU World Cup-wedstrijd van dit seizoen, vindt in hetzelfde stadion een werkconferentie plaats over verduurzaming van ijsbanen. Wat daar wordt besproken is, zonder overdrijven, van levensbelang om de schaatsers van TeamNL over 20 tot 30 jaar ook nog de strijd te laten aanbinden met hun buitenlandse concurrentie. Het actieplan van de Taskforce Verduurzaming IJsbanen staat bij deze bijeenkomst centraal. Wat daar in staat? Zie het kader.
Belangrijkste punten uit het Actieplan Verduurzaming IJsbanen, dat vandaag wordt gepresenteerd in Thialf.
1. Monitoring is van groot belang. Meten is weten; pas als je precies weet hoeveel energie je waarvoor verbruikt, kun je gericht aan de slag om energie te besparen. Bij meerdere ijsbanen is deze informatie nog niet of onvoldoende beschikbaar. De Taskforce helpt ijsbanen daarbij door handvatten en richtlijnen te geven en best practices te delen.
2. Kennis van actuele en toekomstige regelgeving is noodzakelijk. Dat gaat onder meer over nationale en Europese regelgeving inzake energiegebruik en CO2-uitstoot van gebouwen en sportaccommodaties. Zodat eigenaren en exploitanten daar tijdig op kunnen inspelen. De Taskforce zorgt ervoor dat de relevante informatie eenvoudig toegankelijk is.
3. Gratis individuele advisering. Bij de aanpak van verduurzaming is maatwerk noodzakelijk, juist omdat elke ijsbaan anders is. IJsbanen hebben daarbij behoefte aan deskundig en integraal advies. Via Sport NL Groen wordt dat gratis aangeboden. Daarvoor komt een pool van deskundige adviesbureaus beschikbaar.
4. Bij de ijsbanen is veel kennis en expertise aanwezig, maar het delen daarvan tussen ijsbanen kan veel beter. Medewerkers kunnen leren van elkaars successen en mislukkingen. Vanuit de Taskforce zullen kennissessies worden georganiseerd. Via het online platform van de VKN kunnen ijsbanen informatie met elkaar delen.
5. Subsidies en financiering. Om te verduurzamen en energie te besparen zijn (vaak forse) investeringen nodig. Actuele informatie over subsidies en financieringsmogelijkheden is dan essentieel. Welke zijn beschikbaar voor gemeenten, ondernemers of stichtingen, en onder welke voorwaarden? De Taskforce zorgt er voor dat die informatie eenvoudig beschikbaar, toegankelijk en actueel is.
6. Innovatie. Het gebruik van nieuwe technieken, of bestaande technieken uit andere branches, kan helpen op het pad van verduurzaming. De Taskforce zal challenges initiëren, in samenwerking met (technische) universiteiten en marktpartijen (koeltechniek en energieopwekking), om innovaties te stimuleren.
Het voorwerk is verricht, de bevindingen staan op papier. “Nu wordt het tijd om de handen uit de mouwen te steken”, zegt Clausing. “Op sommige plekken gebeurt dit gelukkig al. Zo zijn ze in Alkmaar heel druk bezig om voor De Meent op slimme wijze zelf energie op te wekken en die ook zo efficiënt mogelijk aan te wenden. Energie die vrijkomt bij het maken van ijs wordt opgevangen en weer gebruikt. Dat geeft hoop voor de toekomst, want er liggen volop kansen voor verbetering. Andere gemeenten en exploitanten kunnen daar veel van leren om hun eigen routekaart voor verduurzaming op te stellen. Daikin, partner van de KNSB, denkt ook graag mee over innovaties en energiebesparingsopties voor de ijsbanen. Hun kennis en expertise zijn natuurlijk heel waardevol voor dit proces. Dat dit hard nodig is, dat weet sinds kort iedereen.”
Wat er tussen kwam
Terwijl de Taskforce in alle rust bezig was met zijn inventarisatieronde, viel Rusland zijn buurland Oekraïne binnen te vallen. De gevolgen daarvan zijn bekend. Iedereen voelt de pijn van de enorm gestegen energieprijzen en dat geldt ook de ijsbanen. Als nieuwe energiecontracten moeten worden afgesloten, zien exploitanten zich voor enorme extra kosten geplaatst. Niet voor niets werd dit najaar de noodklok geluid. Als het Rijk geen helpende hand toesteekt, dreigt op korte termijn sluiting voor zes tot acht ijsbanen.
De KNSB en VKN kijken nu met spanning uit naar een bericht vanuit Den Haag. Komt het ministerie van Sport (VWS) met een noodfonds voor sportaccommodaties, in het bijzonder voor zwembaden en ijsbanen? En zo ja, is de geboden financiële steun toereikend om deze winter door te komen? “Laten we het hopen”, zegt Jurre Trouw, manager sportparticipatie van de KNSB. “Want acute steun vanuit het Rijk is echt van levensbelang voor de schaatssport. Deze crisis maakt eens te meer duidelijk dat we haast moeten maken met het verduurzamen van de ijsbanen.”
Het proces dat de KNSB al had ingezet voordat de Oekraïne-oorlog uitbrak, zou versneld moeten worden aangepakt. Aan het Rijk is ook gevraagd om geplande investeringen voor verduurzaming van ‘maatschappelijk vastgoed’, zoals sportaccommodaties en dus ook ijsbanen, te vervroegen. Doe je dat niet, dan dreig je de slag te missen, is de boodschap. “Wij zetten nu, met dit actieplan in de hand, gezamenlijk een tussensprint in voor de verduurzaming van deze accommodaties. Het sluiten van ijsbanen zou dramatisch zijn, niet alleen voor de schaatssport maar voor de hele samenleving”, benadrukt Trouw.
“Zonder ijsbanen verdwijnt de schaatssport. Een sport die net zo bij Nederland hoort als Goudse kaas, Oranje en de Afsluitdijk”, zegt directeur-bestuur De Haan. “De tijd dat we elke winter konden schaatsen op natuurijs ligt helaas achter ons. De kunstijsbanen zijn een prachtig alternatief gebleken. Schaatsen zit in het DNA van Nederland en de Nederlanders. Het is van groot belang dat we de beweegarmoede in ons land bestrijden. Aan de schaatssport beleven jong en oud plezier, zowel actief als passief. Ruim 230.000 mensen bezoeken wekelijks een kunstijsbaan om recreatief te schaatsen. Hoe meer kinderen schaatsen, des te groter is de kweekvijver voor de top. Bij de Olympische Spelen zijn we al vele jaren schaatsland nummer 1, waar miljoenen mensen via de tv van genieten. Dat willen we graag zo houden en liefst nog versterken: we willen de schaatssport toegankelijker maken voor iedereen. Daarvoor zijn ijsbanen onontbeerlijk, nu en in de toekomst.”
