Van de schaatsers die nooit een grote internationale titel veroverden, zijn er weinig die zo tot de verbeelding zijn blijven spreken als Hans van Helden. Geheel terecht kreeg de eigenzinnige Brabander afgelopen week een biografie. In 'Hoe sterk is de eenzame schaatser' beschrijft Erik Dijkstra een hilarisch maar vaak ook pijnlijk portret van een van de markantste schaatsers uit onze geschiedenis.

Hans van Helden: wie de jaren 70 en 80 als schaatssupporter heeft meegemaakt, móet op zeker moment voor hem gevallen zijn. Een eigenzinnige Brabander die zich in 1968 in Friesland vestigde met vooralsnog maar één droom: het winnen van de Elfstedentocht. 

Dat een Brabantse boerenzoon uit het Land van Altena een schaatsdroom ontwikkelde, was hoogst opmerkelijk in die tijd. Beneden de grote rivieren was het schaatsen altijd veel minder populair dan erboven. Dat Van Helden toch koos voor het schaatsen, kwam door een toevallige ontmoeting met de enige bekende Brabantse schaatser van na de oorlog: de onverwoestbare Elfstedenrijder Anton Verhoeven uit het nabijgelegen Dussen.

Dat Verhoeven van Van Helden een Elfstedenwinnaar wilde maken, had alles te maken met de Elfstedenfrustratie van Verhoeven zelf. De boer die beroemd werd omdat hij zijn koeien molk zonder kruk - “daar worden m’n dijbenen oersterk van” -, had minstens één tocht moeten winnen, maar verloor er vier.

In 1947 werd hij, na tal van diskwalificaties, uiteindelijk tweede. In 1954 zag Verhoeven een bordje vlak vóór de finish over het hoofd, waardoor hij verkeerd reed. Twee jaar later werd Verhoeven als één van de vijf samen finishende winnaars gediskwalificeerd. In 1963 tenslotte verloor Verhoeven zijn handschoenen waardoor hij al snel kansloos was. En dus, zo bedacht de fietsenmaker annex boer toen hij het talent van Van Helden ontdekte, moest zijn jongere provinciegenoot het maar gaan doen. 

Even leek het ook daadwerkelijk die kant op te gaan. In de korte winter van 1968/69 won de toen nog volslagen onbekende Van Helden de Oldambtrit, één van de bekende Groningse schaatsklassiekers die vooraf gaat aan de Elfstedentocht. Maar omdat het in die winter, en ook in vele volgende winters, maar niet echt dóór wou vriezen, koos Van Helden “noodgedwongen” voor een carrière als langebaanrijder.

Buitenbeentje

Als lid van de Friese schaatsselectie blijft Van Helden het buitenbeentje. Gelukkig kan hij het goed vinden met zijn trainer, Elfstedencrack Jeen van den Berg. Die herkent als één der weinigen het ongekende fanatisme van die rare Brabander.

In 1971 plaatst Van Helden zich voor het eerst voor het NK Allround, in Amsterdam. Het wordt een turbulent debuut, geheel in de stijl van Van Helden. Op de 500 meter komt hij na een snelle opening op de kruising in botsing met de trage Jappie van Dijk, die ten val komt.

Anders dan nu waren de regels over wie voorrang heeft op de kruising toen nog onduidelijk. Toch verrast het velen dat niet Van Dijk maar Van Helden gediskwalificeerd wordt. Als Van Dijk alleen over mag rijden, meldt ook een woeste Van Helden zich voor een herstart. Slechts met de grootste moeite lukt het de officials om Van Helden van het ijs te krijgen. Dankzij het tv-verslag weet heel Nederland nu dat de schaatswereld er een 'enfant terrible' bij heeft.

Franse nationaliteit

Het bijzondere aan het boek van Erik Dijkstra is het feit dat hij het vrijwel zonder medewerking van Van Helden geschreven heeft. De Brabantse Fries, zo weten de schaatsfans ongetwijfeld, trouwde in 1982 met de Française Marie-France Vives, en nam de Franse nationaliteit aan.

Als Fransman kon hij zo aan de Winterspelen van 1984 en 1988 meedoen. Daarna verdween Van Helden grotendeels in de anonimiteit. Af en toe kwam een journalist hem op het spoor en wist te melden dat Van Helden was gesignaleerd als buschauffeur in Brabant. Maar de meeste tijd verbleef hij onvindbaar voor wie dan ook 'ergens in Frankrijk'.

Het was dan ook hoogst merkwaardig dat Van Helden vorig seizoen opeens opdook op de Jaap Eden-baan, de baan waar in 1971 zijn langebaancarrière zo luidruchtig was begonnen. Fanatiek begon de inmiddels 65-jarige weer te trainen op zijn oude vaste Viking-specials, alsof er niets veranderd was. Bij de schaatsschool kreeg hij zelfs een baantje, waarbij de nodige commotie ontstond omdat een groepje huisvrouwen, ooit fanatieke fans van Van Helden, opeens oog in oog kwamen te staan met hun held van weleer!

Maar even zo plotseling als Van Helden opdook, zo was hij ook weer verdwenen. Terug naar Frankrijk? Lees 'Hoe sterk is de eenzame schaatser' van Erik Dijkstra en u krijgt het antwoord. Hans van Helden: volgens velen de technisch meest perfecte, maar ook de eenzaamste schaatser ter wereld.

Erik Dijkstra: Hoe sterk is de eenzame schaatser – op zoek naar het mysterie Hans van Helden (uitgeverij Carrera, Amsterdam)