Wild van natuurijs is ze. Zo wild, dat ze op Tweede Kerstdag vanuit Zeeuws-Vlaanderen helemaal naar Groningen rijdt om een marathon op natuurijs te rijden. Ze vertrok nog voordat ze wist dat de wedstrijd überhaupt door zou gaan. Met veel te veel koffie en veel te veel adrenaline in haar lijf hield ze het na zo’n slechts 35 rondjes voor gezien. Teleurgesteld verliet ze het ijs. Maar wat was het mooi, dat schaatsen op natuurijs.
De ultieme Elfstedentochtervaring
Die ultieme schaatsbeleving en dan vooral de nostalgische verhalen en de soms heftige emoties die mensen daarbij hebben probeert Merkens vast te leggen voor het nageslacht. Zeker nu natuurijs door de opwarming van het klimaat niet zo vanzelfsprekend meer is als voorheen. “Er zijn winters geweest dat het tweeënhalve maand onafgebroken vroor. Tegenwoordig zijn we blij met een schamel weekje”, illustreert Merkens. De sfeer van toen wil ze bewaren, als een soort conservator in een museum.
Zelf kreeg ze de liefde voor natuurijs ook met de paplepel ingegoten. Haar vader en oom schaatsten de Elfstedentocht van ’97. De een zwart, de ander heeft het kruisje wel. Merkens (30) was te jong om er veel van mee te krijgen. “Iedereen in de familie kreeg wel verplicht schaatsles”, vertelt ze. “En gelukkig voor mijn vader vond een iemand het leuk genoeg om door te gaan.” Die schaatskoorts vlamde vorig jaar in alle hevigheid op. Ondanks de lockdown kon ze alsnog een vleugje van de Elfstedenervaring meepakken. “Samen met mijn vader en oom heb ik een dag de Friesland-experience gedaan. Het was heel mooi om langs al die plekken te schaatsen en het avontuur te voelen. Bijzonder en uniek.”
Vooraan in de klassiekers
Even leek het erop dat ze de natuurijsliefde van haar oudere familieleden niet over zou nemen. Er schuilde slechts een redelijke langebaanschaatsster in haar en in haar studententijd waren feestjes ook wel erg interessant. Pas toen ze met de Utrechtse marathonselectie naar de Weissensee trok, sloeg het schaatsvirus toe. “Het jaar erop werd ik landelijk rijder en viel ik met de neus in de boter. Er kwamen twee winters met natuurijs in Nederland. Klunen, onder bruggetjes door rijden en we zijn ook nog een keer met het hele peloton verkeerd gereden in de mist. Die klassiekers zijn zo mooi met de verhalen en de geschiedenis erachter. Niet te vergelijken met een koersje op een baan.”
Hollands Venetiëtocht, de Ronde van Skarsterlân, Merkens heeft spijt dat ze destijds niet meer heeft gereden. “Er zijn nu nog maar weinig rijdsters die dat hebben meegemaakt. Emma Engbers, Lisa van der Geest: we waren groentjes, een beetje pelotonvulling. Er waren veel wedstrijden en ik zat met mijn studie en tentamens. Achteraf heb ik er spijt van dat ik niet alles heb gereden.” Des te groter was het contrast met afgelopen winter, toen er natuurijs lag maar de klassieke tochten niet doorgingen vanwege de coronapandemie. “Ik heb oprecht staan janken. Het was acht jaar geleden en is zeldzaam geworden. Bij de jonge meiden is dat besef er nog niet heel erg.”
Het verdriet van vorig jaar kon Merkens tot overmaat van ramp met weinig van haar collega’s delen. Het was ploegleidster Daniëlle Bekkering die de emoties deelde. Zij wist immers wel wat de natuurijsklassiekers in Nederland voor impact hebben. De 45-jarige schaatsster haalde het podium in de eerste natuurijswedstrijd die ze reed: derde in de Noorderrondritten van 1997. Die koers werd verreden vier dagen na de laatste Elfstedentocht. Die rondrit langs de Friese elf steden reed ze nooit. De winter van vorig jaar heeft nog een extra litteken achtergelaten.
Vrouwen in de Elfstedentocht
Een volledige generatie marathonschaatsers heeft de Tocht nooit meegemaakt. Voor veel van hen is het verworden tot een mythe, een legende. Merkens viel het op toen ze Manon Kamminga en Klasina Seinstra, winnares van de laatste editie en Kamminga’s ploegleidster bij A6.nl, interviewde: “Voor Manon was het iets uit het verleden. Ze wist niet eens wie Klasina was.” Bij Merkens is de natuurijsliefde door het optekenen van de verhalen alleen maar groter geworden. Ze maakt podcasts, schrijft artikelen en er is momenteel zelfs een boek in de maak. Speciaal aandachtspunt: de vrouwelijke schaatsers in de Elfstedentocht.
“Iedereen heeft een mooi verhaal”, vertelt Merkens enthousiast. “Het is gewoon cultureel erfgoed dat langzaam verloren gaat met de tijd. Het is bijzonder om met die mensen in gesprek te aan om te horen hoe het toen was en hoeveel ze er nog van weten. Voor veel mensen is de Elfstedentocht een speciale dag geweest.”
Voor sommige fanatieke vrouwen zijn dat soms ook mindere ervaringen, weet Merkens. Een van hen is Sjoerdtsje Faber, die in 1940 als een van de slechts 27 toerrijdsters de Tocht wist te volbrengen. “Iedereen was vrij om te kiezen of ze zich inschreven voor de wedstrijd of de toertocht. Alleen vrouwen mochten niet kiezen, zij moesten de toertocht rijden. Ze heeft vijf Elfstedentochten uitgereden en elke keer nul op rekest gekregen om aan de wedstrijd mee te doen. Dat heeft altijd zeer gedaan.”
Gezamenlijke passie
Het zijn onderbelichte verhalen en onbekende anekdotes die Merkens probeert uit te lichten. “Henk Angenent heeft een slaatje uit zijn overwinning kunnen slaan en is bekendheid geworden, net als Evert van Benthem. De vrouwen waren altijd bijzaak.”
Door haar eigen ervaring als marathonschaatsster weet ze verhalen los te peuteren die anderen over het hoofd zien. “Het is vaak ook gewoon heerlijk kletsen over een gezamenlijke passie”, stelt Merkens, die ondanks die voorliefde niet denkt dat ze de rest van haar leven Elfstedenverhalen optekent. “Maar zolang ik zelf schaats is het wel heel bijzonder om dat te doen. Het is net als op vakantie gaan naar een land en van tevoren een boek daarover lezen. Of uit eten gaan en op te zoeken wat de gedachte erachter is. Dat smaakt toch anders dan dat je er zomaar heen gaat.”
Even geen oog voor de koers tijdens de voorbereidingen op de eigen wedstrijd
Het is geen natuurijs, maar het NK in Alkmaar doet er wel aan denken
Even geen oog voor de koers tijdens de voorbereidingen op de eigen wedstrijd
Het is geen natuurijs, maar het NK in Alkmaar doet er wel aan denken
Mocht het iconische ‘it giet oan’ ooit weer uitgesproken worden, is Merkens van de wereld. “Bij een flinke maand vorst ga ik als een nomade in elke hoek van het land een wedstrijd rijden. Heerlijk.” En dat de vrouwen dan een echte Elfstedenwedstrijd krijgen doet haar goed. “Daar kijk ik echt naar uit. het is jammer van de klimaatverandering. Dat maakt de kans dat ik het mee ga maken heel klein. Ik hoop van wel natuurlijk, maar ik heb er een hard hoofd in.”
Benieuwd naar de Elfstedenpodcast van Jessica Merkens? Je luistert hem hier.
